۸ مارس؛ از بیانیه حقوق زنان در فرانسه تا قرارداد اجتماعی در روژاوا

ساریا دنیز

مرکز خبر: زنان، طی قرون متمادی، در سراسر جهان، برای اثبات حق وجود خویش، مبارزه و مقاومتی سرسختانه‌ای را از خود نشان داده‌اند. این زنان، چه در خانه، خیابان، محل کار، و چه در مواجهه با پدر، برادر، همسر، دیکتاتورها، کارفرمایان، و استثمارگران، با استقامت و قدرتی بی‌مانند مقاومت کرده، زندگی خود را بنا نهاده، و ارزش‌های آزادی که از نسلی به نسل دیگر منتقل شده، را حفظ و به آیندگان انتقال داده‌اند. مردسالاری، که به طور سازمان‌یافته در تمامی جنبه‌های زندگی ریشه دوانده است، پیوسته به دنبال تحقق اهداف خود از طریق افزایش خشونت به منظور ایجاد یک زندگی مملو از امتیازات برای مردان بوده است. در این راستا، دولت‌ها نقش بسزایی در تثبیت و حمایت از این نظام امتیازآمیز ایفا کرده‌اند. در چنین چارچوبی، زنان بارها و بارها به عنوان برده‌هایی استثمارشده  در نظام اجتماعی مورد نظر، مورد توجه و تأکید قرار گرفته‌اند.

این خشونت، که دامنه‌ای تاریخی و گسترده دارد، از زمان الیمپ دوگوژ که در سال ۱۷۹۳ میلادی به جرم نگارش بیانیه‌ای در خصوص حقوق زنان به اعدام محکوم شد، آغاز شده است.  تا به امروز که شاهد مرگ زنان جوان کارگر در کارخانجات نساجی پنبه لوول در سال ۱۸۳۴، تا مبارزات آرین میرکان در روژاوا برای آزادی مردمش، و همچنین مرگ تراژیک ژینا(مهسا) امینی در ایران به خاطر مسائل مربوط به حجاب ادامه دارد. این خشونت‌ها شامل زنانی است که در خانه‌هایشان حبس شده‌اند، مادرانی که خواهان صلح هستند، جوانانی که در کارگاه‌های نساجی زندگی خود را از دست داده‌اند، زنان کارگر کشاورزی که در راه کار در مزارع جان باختند، روزنامه‌نگارانی که به دلیل افشای حقایق زندانی شدند، و زنان سیاستمداری که سال‌ها به عنوان گروگان در زندان‌ها نگه داشته شده‌اند، می‌پیوندد. این تاریخچه نشان‌دهنده مبارزات پیوسته و تلاش‌های مستمر زنان برای کسب حقوق و آزادی‌های بنیادین خود در برابر ساختارهای مردسالارانه و خشونت‌آمیز است. با افزایش همبستگی و مبارزه مشترک، زنان در هر فرصتی به جهان نشان می‌دهند که چگونه می‌توان با همراهی و اتحاد، زندگی را در مسیر زن، زندگی، و آزادی دگرگون ساخت. روز جهانی زن در تاریخ ۸ مارس، امسال نیز به عنوان نمادی از این تغییر و مقاومت، با صدایی قوی‌تر و رساتر، این پیام اتحاد و امید را به گوش جهانیان می‌رساند.

چه فرایند تاریخی زنان را به مارس رساند؟ زنان چگونه سازماندهی شدند؟ چگونه ٨ مارس در طول سالها به تاریخی تبدیل شد که همه زنان جهان آن را پذیرفتند؟ در این گزارش به این پرسش ها خواهیم پرداخت و تاریخ مقاومت زنان را از صفحات تاریخ تا به امروز به خاطر خواهیم آورد.

اولین اعتراضات سازمان یافته زنان

تغییر موقعیت و جایگاه زنان در عرصه اجتماعی کاری دشوار و چالش‌برانگیز بود. در دوره‌ای که زنان از محیط خانه به سوی عرصه صنعتی گام نهادند، مبارزه به مثابه یک جنبش آزادی‌خواهانه در میان آنها شکل گرفت و در کنار مسائل کاری، شروع به گسترش یافت. اولین اعتراض سازمان‌یافته از سوی زنان، که به تاریخ ارائه درخواست‌هایی به پارلمان اجتماع ملل در سال ۱۶۴۲ علیه پاپ بازمی‌گردد، نشان‌دهنده مخالفت آنها با فشارهای وارده از سوی روحانیون و تقاضای آنها برای برقراری برابری با مردان در امور دینی است.

در سال ۱۶۴۷، عریضه‌ای دیگر توسط گروهی موسوم به “دختران خدمتکار” تنظیم و ارائه شد. این اقدام اعتراضی نشان‌دهنده مخالفت آنها با شرایط کاری دشوار و ساعات کاری طولانی در خانه‌هایی بود که آنها در آنجا به کار گرفته شده بودند. در آن سال مشخص، اعتراضی دیگر نیز به شکل عریضه برای آزادی زنی زندانی به نام لیلبورن انجام پذیرفت. زنان در متون عریضه‌های خود پرسشی را مطرح می‌کردند: “آیا باید بی‌صدا در خانه بنشینیم؟” در آن دوره، استفاده از عریضه‌ها به عنوان یک روش اعتراضی اهمیت ویژه‌ای پیدا کرده بود و به عنوان یک شکل مؤثر اعتراضی به شمار می‌رفت.

الیمپ دوگوژ و حقوق زنان

در دورانی که بررسی و بیان مطالبات حقوقی زنان به شدت محدود و در برخی موارد ممنوع بود، فرصت‌هایی برای مباحثه و تبادل نظر در خصوص برابری زنان چه در جنبه‌های زندگی و چه در مواجهه با قوانین، به طور کلی نبود.

حتی در کشوری مانند فرانسه، که به عنوان یکی از کشورهای پیشرو  جهان شناخته می‌شد، قوانین مرتجع دوران ناپلئون در دهه ۱۹۶۰ همچنان بر جامعه حاکم بودند. زنان متأهل از حق مالکیت بر اموال محروم بودند و سرپرستی فرزندان از حقوق قانونی پدر به شمار می‌رفت. قانون، سقط جنین را غیرمجاز اعلام کرده بود و حقوق دریافتی زنان شاغل به طرز چشمگیری کمتر از مردان بود. بیش از آن، شغل و حرفه زنان وابسته به اجازه و رضایت مردان بود. در مجلس ملی فرانسه که در پی انقلاب فرانسه برپا شد، “اعلامیه حقوق بشر و شهروند” قرائت گردید که مبنای اعلامیه جهانی حقوق بشر را شکل داد. با این حال، در این متن، واژه “انسان‌ها” به صورت ضمنی تنها شامل مردان می‌شد. الیمپ دوگوژ در سال ۱۷۹۱ با انتشار اولین اعلامیه حقوق زنان تحت عنوان “حقوق زن و شهروند زن”، بنیادی نو در تاریخ حقوق بشر نهاد. وی با دفاع قاطع از اصل “برابری جنسیتی در جامعه”، انقلاب فرانسه را به جهت بی‌توجهی به مسئله زنان به شدت نقد کرد. این اقدام الیمپ  دوگوژ را به عنوان اولین زنی که به صورت جدی و سازماندهی شده در مبارزه برای حقوق زنان پیشگام شد، در تاریخ ماندگار ساخت.  به دلیل تلاش‌هایش و نوشتن “اعلامیه حقوق زن و شهروند زن”، الیمپ دوگوژ در سال ۱۷۹۳ به اعدام محکوم گردید.

دختران کارخانه

در سال ۱۸۳۴، کارگران زن کارخانه پنبه لوول در ماساچوست، معروف به “دختران کارخانه”، به مقاومت در برابر کاهش دستمزد خود برخاستند، که این حرکت به عنوان نخستین نمونه از اعتصابات زنان شناخته شد. “دختران کارخانه” که در شرایطی کار می‌کردند که به ندرت نور خورشید می‌دیدند، در سنین جوانی به دلیل شرایط کاری نامطلوب، بیمار و زودتر از موعد می‌مردند. زمانی که برنامه‌ریزی شد تا ۱۵ درصد از دستمزد هزاران کارگر زن کاهش یابد، آن‌ها تصمیم به اعتصاب گرفتند. اعتصاب به نتیجه‌ای موفقیت‌آمیز نرسید و بیشتر کارگران ناچار به بازگشت به کار خود شدند. با این حال، تجربه این اعتصاب، زمینه‌ساز اعتراضات و اعتصابات بعدی شد. در سال ۱۸۳۶، زمانی که صاحبان کارخانه‌های لوول تصمیم گرفتند اجاره‌بهای خوابگاه‌های کارگران زن را افزایش دهند، شاهد موج جدیدی از اعتراضات و اعتصابات بودیم. این بار، کارفرمایان مجبور به پذیرش خواسته‌های کارگران شدند. در پی این اعتراضات، اولین اتحادیه کارگران زن در ایالات متحده تحت عنوان “سازمان اصلاح کار زنان لوول” (LFLRA) پایه‌گذاری شد. مبارزه “دختران کارخانه” یک گام بزرگ در جهت پیشبرد حقوق کارگران زن در آمریکا بود و الهام‌بخش تمامی کارگران شد.

۸ مارس

در حادثه‌ایی که در ٨ مارس ١٨۵٧در شهر نیویورک اتفاق افتاد، حدود چهل هزار  کارگر نساجی به خیابان‌ها آمدند تا خواستار بهبود شرایط کاری خود در یک کارخانه نساجی شوند. تجمع صلح‌آمیز آنها به خشونت کشیده شد زمانی که نیروهای پلیس به آنها حمله کردند و کارخانه به قفل و زنجیر کشیده شد. در پی آن، یک آتش‌سوزی مهیب ١٢٩ کارگر زن را که امکان فرار از باریکادهای ایجاد شده در اطراف کارخانه را نداشتند، به کام مرگ کشاند. این فاجعه باعث شد بیش از دە هزار  نفر در مراسم تشییع جنازه این کارگران شرکت کنند، و این رویداد به نقطه عطفی برای مبارزه حقوق زنان تبدیل شد.

در پی این تراژدی، حزب سوسیالیست آمریکا در سال بعد، ٨ مارس را به عنوان روز ملی زنان اعلام کرد. ایده بین‌المللی کردن این روز و اختصاص دادن آن به یادبود و احترام به حقوق زنان توسط کلارا زتکین، فعال حقوق زنان، مطرح و پیشنهاد شد.

پیشنهاد کلارا زتکین

در یک رویداد تاریخی که در تاریخ ٢۶ تا ٢٧ آگوست ١٩١٠در کپنهاگ، دانمارک برگزار شد، کنفرانس بین‌المللی زنان سوسیالیست،(کنفرانس بین المللی زنان وابسته به انترناسیونال دوم) کلارا زتکین، یکی از رهبران حزب سوسیال دموکرات آلمان، پیشنهاد کرد که ٨ مارس، به مناسبت یادبود زنان کارگری که در یک آتش‌سوزی کارخانه نساجی در همان تاریخ در سال ١٨۵٧ جان خود را از دست دادند، به عنوان “روز بین‌المللی زنان” شناخته شود. این پیشنهاد توسط ١٠٠ زن شرکت‌کننده از هفت کشور مختلف که در کنفرانس حاضر بودند، به اتفاق آراء پذیرفته شد. این تصمیم نقطه عطفی در تاریخ مبارزه برای برابری جنسیتی و حقوق زنان بود و مبنایی برای جشن‌گیری سالانه روز بین‌المللی زنان در سراسر جهان فراهم آورد.

پذیرش بین‌المللی

تعیین تاریخ ٨ مارس در کنفرانس سوم بین المللی زنان (نشست سوم احزاب کمونیست انترناسیونال سوم) که در سال ١٩٢١در مسکو برگزار شد، انجام گرفت. نام آن نیز به “روز زنان کارگر جهان” تعیین شد. 

در دوره زمانی واقع شده میان جنگ جهانی اول و دوم، دولت‌های برخی کشورها اقدام به ممنوعیت برگزاری روز ۸ مارس نمودند. با این حال، بازگشت این روز به صحنه بین‌المللی در اواخر دهه ١٩۶٠در ایالات متحده آمریکا، اهمیت و توجه به این مناسبت را به طور چشمگیری افزایش داد. سرانجام، در تاریخ ١۶دسامبر ١٩٧٧، مجمع عمومی سازمان ملل متحد با اتخاذ قطعنامه‌ای، ٨ مارس را رسماً به عنوان “روز جهانی زن” تأیید و اعلام کرد.

اولین ٨ مارس در ترکیه

در جمهوری ترکیه، برگزاری مراسم اختصاصی به مناسبت روز  ٨ مارس، همراه با چالش‌های بسیار بود. زنان، به ویژه برای حضور و برپایی تجمعات در این روز، با موانع و سختی‌های فراوانی مواجه شدند. اولین بزرگداشت روز ٨ مارس در ترکیه، به شکلی پنهانی و در سایه شرایط سیاسی و اجتماعی آن زمان، در سال ١٩٢١ انجام گرفت. این رویداد توسط زنان پیشرو کمونیستی چون راحیمه سلیموا، جمیله نوشیروانوا و خواهران، به علاوه ناجیه خانم، رهبری شد. نخستین برگزاری علنی روز ٨ مارس در ترکیه به سال ١٩٧۵ بازمی‌گردد، که توسط انجمن زنان پیشرو، معروف به ایکادی، انجام شد.

تا زمان کودتای نظامی سال ١٩٨٠، زنان به برپایی جشنواره‌ها ادامه می‌دادند. با این حال، در پی وقفه‌ای که به دلیل کودتا ایجاد شد، مقرراتی به اجرا درآمد که تجمعات زنان را ممنوع ساخت. در پاسخ به این ممنوعیت‌ها، زنان ایکادی شروع به برگزاری “اعتراضات روسری سفید” کردند، که روسری سفید به عنوان نمادی در مقابله با مشکلات اقتصادی، افزایش قیمت‌ها، بیکاری و بی‌ثباتی در کشور مطرح گردید. این اعتراضات در سرتاسر ترکیه گسترش یافت و در برخی مناطق، پوشیدن روسری سفید برای زنان تحت ممنوعیت قرار گرفت. تا سال ١٩٨۴، زنان جشن‌ها را مجدداً آغاز کردند و از آن زمان به بعد، در روز جهانی زن در ٨ مارس، همواره در اعتراض به خشونت، نسل‌کشی، آزار و اذیت، استثمار کارگری و جنگ در میادین حضور داشتند.

تاریخچه ٨ مارس برای زنان کورد

برگزاری ۸ مارس به طور سنتی به عنوان ابزاری برای مقابله با سرکوب زنان کورد به کار گرفته می‌شود. با این وجود، اراده‌ی مبارزاتی زنان کورد که به عنوان الگویی برای جهان شناخته شده است، از سال ۱۹۱۹ آغاز گردید و امروزه با راهپیمایی‌ها و فعالیت‌های گسترده‌ای که صدها هزار نفر را به خیابان‌ها می‌کشاند، ۸ مارس را جشن می‌گیرند. “انجمن ترقی زنان کورد” که در سال ۱۹۱۹ تاسیس شده، به عنوان نخستین سازماندهی مبارزه‌ای زنانی که نه تنها به خاطر جنسیت بلکه به خاطر هویت خود نیز به مبارزه پرداختند، شناخته می‌شود. سپس، انجمن زنان انقلابی دموکرات (DDKAD) به جایگزینی برای آن بدل شد. DDKAD به عنوان اولین انجمن زنان کورد که مراسم جشن ۸ مارس را برگزار کرد، در تاریخ ثبت گردید. پس از کودتای ۱۲ سپتامبر ۱۹۸۰، مسئولان این انجمن به دلیل برگزاری مراسم ۸ مارس دستگیر و محاکمه شدند.

محاکمه فعالان به دلیل برگزاری جشن‌های روز جهانی زن

در حالی که در  غرب ترکیه برگزاری جشن‌ها مورد تایید واقع می‌شد، در  شرق ترکیه، این فعالیت‌ها اغلب به موضوعی برای محاکمه تبدیل می‌گردید. برای اولین بار در سال ١٩٩٧، زنان کورد توانستند مراسم ۸ مارس را برگزار کنند و نخستین راهپیمایی به مناسبت این روز در سال ١٩٩٨صورت گرفت. در این راهپیمایی، زنانی که با پوشش‌های سنتی، رنگ‌ها و سازهای محلی شرکت کرده بودند، با خشونت پلیس مواجه شدند. در سال ٢٠٠١، زنان علیه انزوا در زندان‌ها اعتراض کردند، و از سال ٢٠٠٢ تا ٢٠٠۵، زنان کورد به طور مستمر در روز جهانی زن در ۸ مارس، با درخواست‌های متفاوتی شرکت جستند. شعار زنان در سال ٢٠٠۶ بر “یک جهان بدون خشونت و صلح” متمرکز بود. محور مطالبات جشن‌های ۸ مارس زنان کورد شامل آزادی رهبر کورد، عبدالله اوجالان، مخالفت با انزوا و جنگ بود.

برگزاری اولین ٨ مارس در روژاوا

زنان کورد، به عنوان وارثان میراث مقاومت و مبارزه زنان ستم‌دیده، در مناطق مختلف از روژاوا تا ایران و از عراق تا شمال کردستان ، به مبارزه خود علیه ایدئولوژی های مردسالارانه ادامه می‌دهند. با توجه به نقش برجسته و تاریخی آنها در انقلاب و مقاومت روژاوا، این زنان به منبع الهام و امید برای زنان سراسر جهان تبدیل شده‌اند.

در سال ١٩٨٧ ، زنان روژاوایی برای نخستین بار جشن روز جهانی زن در ٨ مارس را به شکل پنهانی در منازل خود برگزار کردند. تحت شرایط سرکوبگرانه رژیم بعث، زنان با تجمع مخفیانه در یک خانه واقع در شهر قامشلو، در شمال و شرق سوریه، به برنامه‌ریزی برای گرامیداشت این روز می‌پرداختند. پس از آماده‌سازی برنامه‌ها، آنها در گروه‌های کوچک و به طور پنهانی در منازل مختلفی جشن ٨ مارس را برپا می‌کردند. در سال‌های بعدی، این زنان قدم‌های بیشتری برداشته و از محیط‌های خصوصی منازل به فضاهای عمومی و میادین شهری گام نهادند. در سال ٢٠٠۴، تجمعی از زنان در روستای ترتب نزدیک قامشلو برگزار شد.

این زنان، که تمایل داشتند با پوشیدن لباس‌های سنتی جشن بگیرند، توسط نیروهای امنیتی بازداشت و سپس زندانی شدند. وضعیت نازلیه کچل، یکی از این زنان که تحت بازداشت رژیم قرار گرفت، همچنان مبهم و نامعلوم باقی مانده است.

پیروزی مقاومت زنان روژاوایی در برابر داعش

علی‌رغم مواجهه با بازداشت و سرکوب، زنان روژاوایی اراده مبارزاتی خود را حفظ نموده و در سال ٢٠٠۵، سازمان زنان یکیتیا ستار را تأسیس کردند. این سازمان، متعهد به اجرای فعالیت‌های متعددی شد. در سال ٢٠٠٩، تصمیم به جشن گرفتن روز جهانی زن در ۸ مارس، در شهر دریک واقع در شمال و شرق سوریه، گرفته شد. زنان، که تحت سازمان‌دهی یَکیَتیا ستار، این مراسم را برگزار کردند، بار دیگر شاهد حملات رژیم بودند، اما مقاومت قابل توجهی در مقابل این حملات از خود نشان دادند. گوله سلمو، یکی از اعضای یَکیَتیا ستار، به عنوان نمادی از زنان مبارز در نظر گرفته شد. گوله سلمو در تاریخ ۱۳ مارس ۲۰۱۲، به دست رژیم بعث کشته شد و به عنوان نخستین شهید یکیتیا ستار در روند انقلاب روژاوا شناخته شد.

خودمدیریت دموکراتیک روژاوا؛ جشن آزادی و مقاومت

در سال ۲۰۱۳، جشن‌های روز جهانی زن در فضاهای گسترده‌تری در میادین عمومی مناطق کوبانی، عفرین، و جزیره اجرا شد. در این سال، زنان در ۸ مارس به پیشبرد اعلام خودمختاری دموکراتیک و تقویت توان دفاعی خود متعهد شدند. تا تاریخ ۲۱ ژانویه ۲۰۱۴، در شهر جزیره، اعلامیه خودمختاری دموکراتیک به اجرا درآمد و سیستم ریاست مشترک بین زن و مرد معمول گردید. زنان، به منظور حمایت از این خودمختاری دموکراتیک، روز ۸ مارس را در خیابان‌های روژاوا با شور و شعف جشن گرفتند. در سال ۲۰۱۳، شعار “رنگ انقلاب روژاوا، رنگ زنان است” به نمادی از حضور فعال و تعیین‌کننده زنان در این مبارزه تبدیل شد.

زنان کورد مرزها را درنوردیدند

در سال ۲۰۱۵، گروه داعش با هدف اشغال کوبانی، حملاتی را به این منطقه آغاز کرد، اما نهایتاً به دلیل مقاومت مبارزان، در این امر ناکام ماند. یگان‌های مدافع زن (YPJ)، در تاریخ ۲۶ ژانویه ۲۰۱۵، با غلبه بر داعش در کوبانی، پیروزی خود را اعلام داشتند. زنان YPJ، مطابق با وعده‌ای که به آرین میرخان داده بودند، به اهداف عالی خود دست یافتند و آرزوهای زنان در شمال و شرق سوریه را به واقعیت تبدیل کردند. در روز ۸ مارس ۲۰۱۵، زنان روژاوایی و نسیبینی، روز جهانی زن را در مرز قامشلو-نسیبین جشن گرفتند و این مراسم، نقض مرزها توسط زنان را به پیامی قدرتمند تبدیل کرد. در سال ۲۰۱۶، زنان با شعارهای “به سوی سوریه دموکراتیک با زنان آزاد” و “آزادی زن، پایه‌گذار جامعه آزاد”، در شهرهای منبج، الطبقه، حسکه، قامشلو، کوبانی و عفرین، ۸ مارس را گرامی داشتند. زنان پیشرو در انقلاب روژاوا، در حالی که نشان می‌دهند چگونه دانه‌های امید کاشته شده توسط آنها در سراسر جهان به بار نشسته است، همچنان پیام مقاومت خود را به جهان ارسال می‌کنند.