غزه، حافظۀ تاریخی و بحران واژگان

در میانۀ ویرانی‌های غزه که  زبان از توصیف‌شان قاصر است مناقشه‌ای تازه در جریان است مبنی بر این که آیا آنچه در غزه می‌گذرد «نسل‌کشی» است و وظیفۀ ما در قبال آن چیست؟ این پرسش کلیدی دو نوشتۀ مهم در نشریات امروز “لیبراسیون” و “لوموند” است : یکی به قلم مورخ فرانسوی، روبر هیرش (در لیبراسیون) و دیگری به قلم جمعی از مورخان برجستۀ فرانسه (در لوموند).  

روبر هیرش در مطلبش در لیبراسیون هشدار می‌دهد که استفادۀ شتابزده از واژۀ “نسل‌کشی” در مورد اقدامات غیرقابل قبول اسرائیل در غزه نتیجه‌اش تحریف حافظۀ تاریخی هولوکاست و ممانعت از مقاومت مؤثر در برابر جنایات جاری در غزه است. او می‌گوید : “غزه، آشویتس نیست. شباهت‌سازی میان این دو، بیش از آن‌که روشنگر باشد، تیره‌کننده است” و نهایتاً به منزلۀ تسلیم شدن در مقابل فجایع امروز است.

از دید هیرش واژه‌ها بار تاریخی و اخلاقی خود را دارند و در به کارگیری آنها باید دقت لازم را به کار برد. او می‌گوید که از واژه نسل‌کشی باید در توصیف شرایط یا وضعیتی استفاده کرد که در آنها هدف اصلی نابودی فیزیکی یک ملت به طور کامل است همانند هولوکاست یا کشتار توتسی‌ها در رواندا.

در این حال، جمعی از مورخان فرانسوی که بیانیه‌ای در همین خصوص در روزنامۀ لوموند منتشر کرده‌اند با اتخاذ موضعی محتاطانه در قبال استفاده‌های جاری از واژه “نسل کشی” نسبت به فروپاشی باور اروپا به فرهنگ حافظۀ تاریخی به مثابۀ سپری اخلاقی در مواجهه با فجایع معاصر هشدار داده و نوشته‌اند که سکوت در مقابل فجایع غزه در اصل نقطۀ کور حافظۀ تاریخی اروپا است.

این مورخان که بعضاً خود از متخصصان هولوکاست هستند معتقدند که حافظۀ جمعی اروپا طی دهه‌ها حول آموزش دربارۀ نسل‌کشی یهودیان شکل گرفت، ولی امروز در مقابل ویرانی‌های غزه خلع‌سلاح و سردرگم شده است. از دید آنان آنچه امروز در غزه می‌گذرد، به رغم تفاوت‌هایش با نسل‌کشی‌های گذشته، در خطر عبور از مرزهای شناخته شده است و به همین خاطر بیش و پیش از هر چیز به جای واژه‌سازی‌ها نیازمند یک واکنش سیاسی و حقوقی فوری است. مورخان فرانسوی با استناد به انفعال کشورهای اروپایی از جمله فرانسه و آلمان در قبال فجایع غزه هشدار داده‌اند که “سنگینی گذشته – هولوکاست – توجیهی برای انفعال، چشم‌پوشی و بی‌اعتنایی در زمان حال نیست.”  

هر دو مطلب در روزنامه‌های لیبراسیون و لوموند نهایتاً به طرح یک پرسش واحد می رسند و آن عبارت از این است که آیا حافظۀ تاریخی چنانکه می‌خواستیم از تکرار فجایع جلوگیری می‌کند؟ بیانیۀ مورخان فرانسوی می گوید : نمی‌توان و نباید به نام دقت تاریخی در به کارگیری واژه‌ها از زیر بار مسئولیت و عمل سیاسی شانه خالی کرد.