۱. مقدمه
احمد توکلی یکی از چهرههای شاخص تکنوکرات جمهوری اسلامی بود که از ابتدای دههٔ ۱۳۶۰ تا روز مرگش در عرصهٔ سیاست و اقتصاد ایران حضور فعال داشت. او در رسانهها و محافل حکومتی غالباً بهعنوان «اقتصاددان منتقد» یا «مبارز با فساد» معرفی میشد، اما بررسی مسیر سیاسی و مواضع اقتصادیاش نشان میدهد که وی یکی از مجریان اصلی سیاستهای ضدکارگری و نئولیبرالی در چهار دههٔ گذشته بوده است. توکلی، با پوشش «عدالتخواهی اسلامی»، در واقع مدافع سرمایهداری دولتی و منافع بورژوازی بوروکراتیک بوده و نقش مهمی در تثبیت نظم طبقاتی حاکم ایفا کرد.
۲. زندگینامه و مسیر سیاسی
احمد توکلی متولد ۱۳۳۰ در بهشهر است. تحصیلات خود را در رشتهٔ اقتصاد در دانشگاه صنعتی شریف آغاز کرد و بعدها در انگلستان ادامه داد. پس از انقلاب ۱۳۵۷، به سرعت وارد ساختار قدرت شد و مسئولیتهای مختلفی بر عهده گرفت. او در سالهای اولیهٔ جمهوری اسلامی، ابتدا بهعنوان معاون و سپس بهعنوان وزیر کار و امور اجتماعی فعالیت کرد. در دههٔ ۱۳۶۰ و اوایل دههٔ ۱۳۷۰، با ورود به مجلس و سپس رسانهسازی (راهاندازی روزنامهٔ فردا و سایت الف) خود را بهعنوان یک چهرهٔ سیاسی-اقتصادی «کارشناسمحور» تثبیت کرد.
۳. نقش در سیاستهای اقتصادی جمهوری اسلامی
دوران وزارت کار احمد توکلی در سالهای جنگ و پس از آن، نقطهٔ عطفی در اجرای سیاستهای انضباطی و کنترل کارگران بود. او با استفاده از ابزارهای قانونی و امنیتی، تشکلهای مستقل کارگری را سرکوب و جای آنها را با شوراهای اسلامی کار – که عملاً بازوی نظارتی دولت و کارفرما بودند – پر کرد.
در دهههای بعد، توکلی از مدافعان سرسخت سیاستهای «کوچکسازی دولت»، خصوصیسازی و جذب سرمایهٔ خارجی شد. هرچند او در ظاهر با برخی جنبههای افراطی نئولیبرالیسم مخالفت میکرد، اما در عمل مسیر کلی اصلاحات اقتصادی جمهوری اسلامی را – که منطبق با منافع سرمایهداری جهانی و بورژوازی داخلی بود – تأیید و پیش برد.
۴. ایدئولوژی و جایگاه بهعنوان تکنوکرات
توکلی در عرصهٔ ایدئولوژیک، پیوندی روشن با جناح «اصولگرای معتدل» و سرمایهداری بوروکراتیک دارد. او با بهرهگیری از مفاهیم اسلامیِ عدالت اجتماعی، سیاستهای اقتصادیای را توجیه میکند که ماهیتاً به زیان کارگران و زحمتکشان است. این تاکتیک، یعنی استفاده از شعارهای عدالتخواهانه برای پیشبرد سیاستهای سرمایهدارانه، در سراسر کارنامهٔ او دیده میشود.
او بهعنوان تکنوکرات، نه یک سیاستمدار تودهای بلکه یک مدیر و برنامهریز نظام است که وظیفهاش مدیریت بحرانها، کنترل نارضایتی اجتماعی و ایجاد ثبات برای بازتولید سرمایهداری در ایران بوده است.
۵. انتقادهای ظاهری از نظام
در سالهای اخیر، احمد توکلی بارها به فساد اقتصادی و سوءاستفادهٔ مقامات از قدرت اعتراض کرده است. اما این انتقادها هیچگاه به ساختار طبقاتی و استثمارگر جمهوری اسلامی نپرداخته و همواره در چهارچوب «اصلاح درون نظام» باقی مانده است. او همچنان به ولایت فقیه، اقتصاد سرمایهداری و مالکیت خصوصی بر ابزار تولید وفادار است و انتقادهایش بیشتر جنبهٔ تاکتیکی برای حفظ نظم موجود دارد تا تغییری بنیادین.
۶. جمعبندی:
احمد توکلی نمونهٔ بارز یک تکنوکرات بورژوازی بوروکراتیک بود و کارگزار نظامی که در خدمت منافع طبقاتی سرمایهداران – چه دولتی و چه خصوصی – عمل میکرد. سیاستهای او در وزارت کار، در مجلس و در عرصهٔ رسانهای، همگی در تضاد مستقیم با منافع تاریخی طبقهٔ کارگر بوده است. او با ابزارهای قانونی و ایدئولوژیک، هم به استثمار اقتصادی و هم به سرکوب سیاسی کارگران کمک کرده است.
افشای چنین چهرههایی، که پشت نقاب «کارشناس مستقل» یا «عدالتخواه مذهبی» پنهان میشوند، بخشی از مبارزهٔ ایدئولوژیک ضروری طبقهٔ کارگر است.
اسناد و نقلقولهای احمد توکلی در خدمت سیاستهای ضدکارگری
۱. مواضع در وزارت کار (۱۳۶۰–۱۳۶۲)
- سرکوب تشکلهای مستقل کارگری: در دورهٔ وزارت کار احمد توکلی، شوراهای مستقل کارگری که پس از انقلاب شکل گرفته بودند، بهشدت تحت فشار قرار گرفتند. توکلی آشکارا اعلام کرد که «تشکلهای کارگری باید در چارچوب قوانین جمهوری اسلامی و شوراهای اسلامی کار فعالیت کنند»؛ این به معنی انحلال عملی تشکلهای مستقل و کنترل مستقیم کارگران توسط دولت و کارفرما بود.
نقلقول: «شوراهای اسلامی کار بازوی کارگر در پیشبرد اهداف انقلاب اسلامیاند و هیچ تشکل دیگری نباید جایگزین آنها شود.»
۲. حمایت از سیاستهای تعدیل ساختاری (دههٔ ۱۳۷۰)
- در دورهٔ دولت هاشمی رفسنجانی، سیاست «تعدیل اقتصادی» با خصوصیسازی و آزادسازی قیمتها به اجرا درآمد. توکلی، گرچه به برخی نتایج آن انتقاد داشت، اما اصل سیاست را «ضروری برای پیشرفت کشور» دانست.
نقلقول: «کوچکسازی دولت و میدان دادن به بخش خصوصی، لازمهٔ شکوفایی اقتصادی است؛ البته باید عدالت اجتماعی را هم مدنظر داشت.»
۳. مخالفت با حداقل دستمزد واقعی کارگران
- توکلی بارها در مجلس و رسانهها، افزایش قابل توجه حداقل دستمزد را «غیرواقعبینانه» خواند و استدلال کرد که «باید منافع تولیدکنندگان و کارفرمایان هم حفظ شود».
نقلقول: «حداقل دستمزد نباید به گونهای تعیین شود که کارفرما از ادامهٔ تولید بازبماند.»
۴. نقش در تبلیغ ایدئولوژی ضدکارگری
- توکلی در سخنرانیهای مختلف، همواره تلاش کرده تا اعتراضات کارگری را به «فتنهانگیزی دشمن» یا «توطئهٔ خارجی» نسبت دهد.
نقلقول: «اعتصابهایی که نظم و امنیت کشور را مختل میکند، نه به نفع کارگر است و نه به نفع ملت.»
۵. تناقض در «مبارزه با فساد»
- هرچند احمد توکلی بهعنوان بنیانگذار «دیدهبان شفافیت و عدالت» به افشای فساد اقتصادی پرداخته، اما این افشاگریها هیچگاه به ساختار اقتصادی-سیاسی جمهوری اسلامی و مالکیت طبقاتی نپرداخته است. درواقع، هدف او حفظ چارچوب نظام و اصلاح چهرهٔ آن در افکار عمومی بوده است.
نتیجهگیری از اسناد
این شواهد نشان میدهد که احمد توکلی:
- با استفاده از جایگاه دولتی و رسانهای خود، ابزارهای قانونی و ایدئولوژیک را برای مهار جنبش کارگری به کار گرفت.
- از سیاستهای اقتصادی نئولیبرالی (خصوصیسازی، کاهش یارانهها، انجماد دستمزدها) حمایت کرد.
- هرگونه تشکلیابی مستقل کارگران را سرکوب یا بیاثر کرد.
- انتقادهایش از فساد، صرفاً در خدمت بقای نظام و مدیریت بحران مشروعیت بود.
سایت آینه روز
امروز یکشنبه ۲۷ مهر سرکوب تجمع خانوادههای زندانیان محکوم به اعدام قزلحصار در مقابل مجلس
یوستن زندانیان واحد ۴ زندان قزلحصار کرج به اعتصاب غذا
شورای امنیت سازمان ملل قطعنامه پیشنهادی برای تمدید لغو تحریمهای ایران را تصویب نکرد
نهایی شدن توافق تازه اتمی میان تهران و آژانس